1. Sự cần thiết xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

 
    Xã hội hóa dịch vụ công được nhắc đến trong nhóm giải pháp thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW và Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII: “Chuyển một số nhiệm vụ và dịch vụ hành chính công mà Nhà nước không nhất thiết phải thực hiện cho doanh nghiệp, các tổ chức xã hội đảm nhiệm”.[1] “Đẩy mạnh xã hội hoá, nhất là trong các ngành, lĩnh vực và địa bàn mà khu vực ngoài công lập làm được và làm tốt; huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho đầu tư phát triển lành mạnh thị trường dịch vụ sự nghiệp công trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”[2].

    Qua Nghị quyết của Đảng có thể thấy, chủ trương xã hội hóa dịch vụ công của Đảng luôn được khẳng định nhất quán và từng bước phát triển mở rộng, từ ban đầu Đảng ta mới chỉ đưa ra định hướng chung về xã hội hóa dịch vụ công cho đến nay đã xác định rõ các lĩnh vực thiết yếu cơ bản đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ công ở nước ta, hướng tới phát triển thị trường dịch vụ sự nghiệp công lành mạnh, trong đó, phải đảm bảo lợi ích các đối tượng chính sách, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển dịch vụ công.
    Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 quy định 07 hình thức hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa do Nhà nước thực hiện, trong đó, hỗ trợ thông tin, tư vấn và pháp lý (khoản 3 Điều 14) là hình thức hỗ trợ xuyên suốt 06 hình thức hỗ trợ còn lại của Luật. Để thực hiện quy định này, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 55/2019/NĐ-CP ngày 24/6/2019 về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, trong đó  (khoản 3 Điều 13) quy định việc triển khai thực hiện chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa: “3. Căn cứ vào nội dung, nguồn lực của chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định tại khoản 1 Điều này và nhu cầu hỗ trợ pháp lý của doanh nghiệp nhỏ và vừa thành viên, tổ chức đại diện cho doanh nghiệp có thể đề xuất chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa do mình chủ trì thực hiện theo đúng nội dung chương trình hỗ trợ, pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định tại khoản 1 Điều này: a) Căn cứ vào nội dung, nguồn lực của chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định tại khoản 1 Điều này, bộ, cơ quan ngang bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh hỗ trợ kinh phí nhưng tối đa không quá 50% kinh phí thực hiện chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa do tổ chức đại diện cho doanh nghiệp đề xuất từ nguồn kinh phí thực hiện chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định tại khoản 1 Điều này. Kinh phí còn lại do tổ chức đại diện cho doanh nghiệp tự chi trả hoặc từ nguồn xã hội hóa, huy động từ các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp để thực hiện;…”. Đây là cơ sở pháp lý rất quan trọng cho việc từng bước nghiên cứu, thực hiện hoạt động xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới.

    Trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc xã hội hóa là rất cần thiết, vì các lý do cơ bản như sau:
    Thứ nhất, huy động thêm nguồn lực kinh phí cho công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Hiện nay, kinh phí dành cho công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp được cấp trong nguồn kinh phí thường xuyên của các bộ, ngành và địa phương. Tuy nhiên, ngoài nguồn kinh phí bố trí cho Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành dành cho doanh nghiệp do Bộ Tư pháp bố trí hàng năm, các bộ, cơ quan ngang bộ (như Bộ Giao thông vận tải, Bộ Công thương…) cũng có bố trí kinh phí cho công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp; các địa phương, hầu hết 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã ban hành Chương trình hoặc Kế hoạch cho công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp và bố trí kinh phí thường xuyên cho công tác này, tuy nhiên hầu hết nguồn kinh phí còn thấp (có địa phương với hàng ngàn doanh nghiệp nhưng chỉ được cấp kinh phí 50 triệu đồng/năm dành cho công tác này), chưa đáp ứng được nhu cầu hỗ trợ pháp lý của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay. Vì vậy, cần xã hội hóa các hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp để huy động thêm nguồn lực nhất là nguồn lực của các doanh nghiệp, tổ chức đại diện cho doanh nghiệp đối với công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp.  
    Thứ hai, huy động sự tham gia của các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp, tổ chức dịch vụ pháp lý trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp để huy động thêm sự tham gia của các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp (như: Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam,…), tổ chức dịch vụ pháp lý trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (Đoàn Luật sư, Văn phòng Luật, Công ty Luật…) để tham gia các hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp như xây dựng, duy trì, cập nhật, khai thác và sử dụng cơ sở dữ liệu pháp luật (về văn bản quy phạm pháp luật; vụ việc vướng mắc pháp lý; bản án, quyết định của tòa án; phán quyết của trọng tài thương mại; quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh; quyết định xử lý vi phạm hành chính liên quan đến doanh nghiệp; văn bản trả lời của cơ quan nhà nước đối với vướng mắc pháp lý của doanh nghiệp nhỏ và vừa; văn bản tư vấn pháp luật của mạng lưới tư vấn viên pháp luật và thủ tục hỗ trợ chi phí tư vấn pháp luật); xây dựng và thực hiện các chương trình hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tại các bộ, cơ quan ngang bộ, các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Các hoạt động này rất cần sự tham gia của các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp, tổ chức dịch vụ pháp lý trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

    Thứ ba, xã hội hóa được sử dụng để tăng cường sự chú ý, quan tâm và nâng cao hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc xã hội hóa sẽ tăng cường sự chú ý, quan tâm của các cá nhân, tổ chức vào một số công tác mà trước đó chỉ một số cơ quan, tổ chức nhà nước thực hiện. Việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khi có đủ các nguồn lực, cơ chế thực hiện công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Hiện nay, sự tham gia của các bộ, cơ quan ngang bộ và Ủy ban nhân dân tỉnh, thánh phố trực thuộc Trung ương đối với công tác này vẫn ở mức độ nhất định do nguồn lực nhân sự hạn chế về số lượng lẫn chất lượng; hầu hết nhân sự các cơ quan hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp đều kiêm nhiệm (cả cấp bộ và cấp địa phương)… việc xã hội hóa các hoạt động, huy động thêm nhân lực, kinh phí từ các doanh nghiệp, tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và cơ quan, tổ chức cá nhân có liên quan sẽ nâng cao hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới.

2. Đề xuất, kiến nghị trong việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

    Để thực hiện việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới nhằm nâng cao chức năng, nhiệm vụ của ngành Tư pháp nói chung và Bộ Tư pháp nói riêng, qua nghiên cứu, tôi có một số đề xuất, kiến nghị như sau:
    Thứ nhất, xã hội hóa từng bước, có kế hoạch, lộ trình cụ thể công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa; tiếp tục nghiên cứu và đổi mới tư duy trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Việc xã hội hóa trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới là rất cần thiết, tuy nhiên phải có lộ trình, kế hoạch cụ thể để đảm bảo rõ các nội dung, hoạt động cần xã hội hóa để huy động nguồn lực trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp. Ví dụ, Trang tin hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp đặt trên Cổng thông tin của Bộ Tư pháp là Trang thông tin chính thức hỗ trợ pháp luật cho doanh nghiệp theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017 và Nghị định số 55/2019/NĐ-CP, tuy nhiên, hoạt động trang tin này vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện việc cung cấp thông tin pháp luật chính thống, hiệu quả cho doanh nghiệp trong và ngoài nước với thế mạnh nổi bật của mình. Việc huy động thêm nguồn lực (nhân lực, kinh phí) từ cá nhân, tổ chức ngoài nhà nước (các tổ chức dịch vụ pháp lý, doanh nghiệp)… là cơ sở quan trọng cho việc đổi mới, nâng cấp hiệu quả hoạt động này (theo lộ trình, kế hoạch…) nhằm đáp ứng nhu cầu cung cấp thông tin pháp lý cho doanh nghiệp.
    Tăng cường hoạt động này cũng phù hợp với cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đồng thời ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, khi Trang tin được nâng cấp, đây có thể là kênh để doanh nghiệp tiếp cận thông tin chính thức, có hệ thống về pháp lý cho doanh nghiệp cũng như tham gia các chương trình tạo đàm, bồi dưỡng trực tuyến cho doanh nghiệp trên nền tảng công nghệ, phù hợp với bối cảnh dịch COVID-19.
    Thứ hai, xác định hoạt động xã hội hóa là hoạt động quan trọng trong Đề án nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030. Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 20/5/2021 của Chính phủ về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng (Mục 131); Nghị quyết số 99/NĐ-CP ngày 30/8/2021 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026 thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025 (mục 69), giao cho Bộ Tư pháp phối hợp các cơ quan, tổ chức xây dựng và triển khai Đề án nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030 trình Thủ tướng Chính phủ năm 2022; nghiên cứu để xác định việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp là nhiệm vụ quan trọng của việc triển khai Đề án  nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030. Không cần xây dựng riêng 01 Đề án về hoạt động này xã hội hóa trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
    Ngoài ra, việc nghiên cứu nhu cầu thực tiễn cũng như kinh nghiệm các nước nhằm đa dạng hóa các hoạt động hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2021-2030 nhằm đáp ứng nhu cầu hỗ trợ của doanh nghiệp cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng cần nghiên cứu.

    Thứ ba, xây dựng triển khai Quy chế phối kết hợp (Nhà nước với Nhà nước; Nhà nước với Tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và doanh nghiệp) trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Để xã hội hóa thành công công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa cần sự tham gia tích cực của các cơ quan nhà nước và tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và doanh nghiệp. Để triển khai hiệu quả cơ chế này, cần xây dựng mẫu Quy chế phối kết hợp (Nhà nước với Nhà nước; Nhà nước với Tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và doanh nghiệp) trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa nhằm thực hiện các hoạt động xã hội hóa trong công tác này. Đây là căn cứ, cơ sở quan trọng để các bộ, cơ quan ngang bộ, ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và doanh nghiệp có căn cứ và cơ sở thực hiện mạnh mẽ các hoạt động này trong thời gian tới; đồng thời đây cũng là căn cứ quan trọng để đánh giá và khen thưởng các cơ quan, tổ chức có liên quan đóng góp tích cực, hiệu quả đến công tác này.

    Thứ tư, nghiên cứu, đề xuất triển khai thiết thực, hiệu quả kinh phí tư vấn pháp luật cho doanh nghiệp thông qua mạng lưới viên tư vấn pháp luật. Nghị định số 80/2021/NĐ-CP ngày 26/8/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Điều 13 Nghị định quy định: hỗ trợ tư vấn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa với mức thấp nhất 50 triệu đồng/năm/doanh nghiệp và cao nhất 200 triệu đồng/năm/doanh nghiệp (cao gấp 10 lần so với mức tư vấn pháp luật theo quy định của Nghị định số 55/2019/NĐ-CP), tuy nhiên, để sử dụng thiết thực hiệu quả kinh phí này, đề nghị sớm nghiên cứu sửa đổi mức kinh phí tư vấn pháp luật được quy định trong Nghị định số 55/2019/NĐ-CP) cho phù hợp với Nghị định số 80/2021/NĐ-CP, đồng thời sử dụng hiệu quả mạng lưới tư vấn pháp luật là các Luật sư do Bộ Tư pháp đã công nhận theo Danh sách mạng lưới tư vấn pháp luật cho doanh nghiệp.

    Thứ năm, quản lý, sử dụng hiệu quả, công khai, minh bạch các nguồn kinh phí hỗ trợ trong công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc xã hội hóa công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ huy động thêm các nguồn lực (ít nhất 50% kinh phí xã hội hóa đối với các hoạt động) từ các tổ chức đại diện cho doanh nghiệp và doanh nghiệp cho công tác này, đây là nguồn lực quan trọng nâng cao hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý trong thời gian tới, tuy nhiên, cần quản lý, sử dụng hiệu quả, công khai, minh bạch nguồn kinh phí này để thu hút các nguồn lực kinh phí của các cơ quan, tổ chức cho công tác này. Để thực hiện hiệu quả quản lý, sử dụng hiệu quả, công khai, minh bạch nguồn kinh phí cho công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2021-2030, cần nghiên cứu việc thành lập “Qũy Hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (Bộ Tư pháp)” để thực hiện nhiệm vụ trên./.